Ngô
Thế Vinh
Gửi
20 triệu cư dân ĐBSCL bấy lâu
không
được quyền có tiếng nói
Gửi
Nhóm Bạn Cửu Long
LỜI
GIỚI THIỆU: Ủy Ban Sông Mekong Việt Nam thông báo sẽ tổ chức một cuộc họp
tham vấn vào ngày 23/04/2024 tại thành phố Cần Thơ về Dự án Kênh đào Funan
Techo. Việt Ecology Foundation xin giới thiệu một bài viết của BS Ngô Thế Vinh
về Dự án đang gây nhiều tranh cãi này. Ông là người từ rất sớm gióng lên tiếng
chuông cảnh báo về hiểm họa của các đập thủy điện thượng nguồn sông Mekong, đã
viết nhiều bài khảo luận và là tác giả hai cuốn sách Cửu Long Cạn Dòng Biển
Đông Dậy Sóng (2000) và Mekong Dòng Sông Nghẽn Mạch (2007). Ông cũng được biết
tới như một nhà hoạt động môi sinh bền bỉ từ ngót 30 năm nay, với mối quan tâm
bảo vệ hệ sinh thái sông Mekong và ĐBSCL.
Hình 1: Tương Lai Đi về
Đâu? Người đàn ông chụp thùng nhựa lên đầu
đi qua một hồ cạn nước ở
tỉnh Bến Tre ngày 19/03/2024. Hình ảnh một ĐBSCL
nhiều nơi đất đai nứt nẻ
khô mặn, sông rạch cạn nước, cả một vùng châu thổ sông Mekong
vốn phì nhiêu nhất thế
giới đang bị sa mạc hóa và từ từ tan rã là một tương lai không xa.
[nguồn RFA / photo by
AFP]
THỨ TỰ THỜI GIAN DỰ ÁN FUNAN TECHO
_
19/05/2023:
Hai tháng trước khi rời chức Thủ Tướng, ông Hun Sen đã chủ trì một buổi họp
nội các đưa ra quyết định về “Dự án Đường Thủy Tonlé Bassac và Hệ Thống Hậu Cần”
/ “The Tonle Bassac Navigation and Logistics System Project” hay còn được gọi
là Kênh Funan Techo, với một kế hoạch ban đầu được đưa ra bao gồm ngân sách, cấu
trúc và khung thời gian thực hiện. Dự án được toàn thể Quốc Hội Cam Bốt trong
khóa họp lần thứ VI thông qua và sau đó vào ngày 07/06/2023, Chính phủ Cam Bốt
đã quyết định thành lập Ủy Ban Liên Bộ để triển khai dự án Kênh đào Funan
Techo.
_
08/08/2023:
Chính phủ Cam Bốt gửi tới Ban Thư ký Ủy Hội Sông Mekong MRC Thông báo về Dự
án Kênh đào Funan Techo. Con kênh có chiều dài 180 km, rộng 10 m, độ
sâu 5,4 m, với 11 cây cầu, và 208 km đường lộ mới; con kênh có 3 âu tàu (ship
locks) để điều hành mực nước, lượng nước xả, với mỗi âu tàu là 3,6 m3/ giây/
ngày – và CB cho rằng con kênh sẽ không ảnh hưởng trên dòng chảy sông Mekong
[sic]. Dự án thủy vận nội địa cho tàu 1.000 DWT sẽ khởi công vào cuối năm 2024,
sẽ hoàn tất và vận hành vào năm 2028.
_
11/10/2023:
Một lễ ký kết Khung Thỏa thuận đã diễn ra tại Phnom Penh, giữa ông Sun
Chanthol – Đệ Nhất Phó Thủ Tướng kiêm Chủ tịch Hội đồng Phát triển Cam Bốt – và
ông Chu Dũng (Zhou Young) – đại diện Công ty Cầu Đường Trung Quốc / CRBC (China
Road and Bridge Corporation) – về Dự án Đường Thủy Tonlé Bassac và Hệ Thống
Hậu Cần [The Tonle Bassac Navigation and Logistics System Project].
_
17/10/2023: 6 ngày sau, là một lễ ký kết chính thức cấp chính phủ đã diễn ra ở
Bắc Kinh,
dưới quyền chủ tọa của tân Thủ Tướng Hun Manet, cho phép các Công ty TQ thực
hiện cuộc nghiên cứu tính khả thi của Dự án Kênh Funan Techo. Cũng vẫn ông
Sun Chanthol – Đệ Nhất Phó Thủ Tướng kiêm Chủ tịch Hội đồng Phát triển Cam Bốt
– có mặt trong buổi ký kết với các đại diện Công ty Cầu Đường Trung Quốc /
CRBC.
_
25/10/2023:
Dự án kênh Funan Techo đã được xúc tiến mạnh mẽ ngay từ những ngày đầu nhậm chức
Thủ Tướng của Hun Manet. Trước những bước tiến hành ồ ạt của Chính phủ CB về
Dự án Kênh Funan Techo gần như Cam Bốt đặt Việt Nam trước một tình trạng đã rồi,
trong khi VN thì vẫn kiềm chế không mạnh mẽ lên tiếng và chỉ bắt đầu giai đoạn
thu thập ý kiến các chuyên gia, sau đó mới có một bản đúc kết để báo cáo lên TT
Chính phủ đương nhiệm là ông Phạm Minh Chính.
_
15/12/2023:
Trong cuộc viếng thăm chính thức Hà Nội, TT Cam Bốt Hun Manet đã giải thích cho
người đồng cấp VN TT Phạm Minh Chính rằng Dự án Funan Techo sẽ không ảnh hưởng
tới hệ thống dòng chảy sông Mekong, do con kênh đào chỉ chuyển nước từ sông
Bassac – mà ông gọi đó là một phụ lưu (tributary), trong khi chính danh sông
Bassac là một phân lưu (distributary) của sông Mekong.
Trước
một Thông báo không chính xác như vậy, KS Phạm Phan Long Hội Sinh Thái Việt
(VEF) đã có một giải thích: “đó là một ‘lựa chọn cố ý’ có tính cách chiến lược
để Cam Bốt né tránh một nghiên cứu đánh giá tác động môi trường xuyên biên giới
/ TbEIA và phải tham vấn có sự đồng thuận của phía VN khi con kênh lấy nước từ
dòng chính sông Mekong theo tinh thần Hiệp Định Sông Mekong 1995.”
_
26/03/2024:
Cựu TT Hun Sen, nay là Chủ tịch Thượng viện CB trong chuyến đi mới đây tới Đảo
Hải Nam tham dự Hội nghị Diễn Đàn Châu Á Bác Ngao 2024 (Boao Forum for Asia /
BFA), với chủ đề “Châu Á và Thế giới: Thách thức chung, Trách nhiệm chung”, ông
Hun Sen đã cố gắng củng cố thêm sự hậu thuẫn từ Bắc Kinh liên quan tới dự án
Kênh đào Funan Techo. Với mục đích đó Hun Sen đã gặp Triệu Lạc Tế, Ủy viên
Thường vụ Bộ Chính Trị Đảng Cộng Sản TQ, Hun Sen cũng điện đàm với ông Trần Trọng,
Phó TGĐ Tập Đoàn Xây Dựng Giao Thông TQ (CCCC / China Communications
Construction Company Ltd.) và đã được ông Trần Trọng thông báo về tiến độ Kênh
đào Funan Techo, cùng với các dự án đường cao tốc khác trên khắp lãnh thổ CB.
_
09/04/2024:
Cựu TT Hun Sen, nay là Chủ tịch Thượng Viện Cam Bốt đã lên tiếng phủ nhận
con kênh Funan Techo sẽ tạo thuận cho các
tàu quân sự TQ từ Căn cứ Hải Quân Ream đi lên dòng sông Mekong. Ông
viết trên Diễn Đàn X: “Tại sao CB lại đưa quân TQ vào đất nước của mình, điều
đó vi phạm Hiến Pháp. Và tại sao TQ lại đem quân vào CB, đi ngược với nguyên tắc
tôn trọng sự độc lập của Cam Bốt.” Hun Sen đã đáp trả một bài báo tiếng Việt ra
ngày 18/03/2024 cho rằng dự án Kênh Funan Techo có “công dụng kép” (dual-use), tạo thuận cho sự hiện diện quân sự
TQ vào sâu trong lãnh thổ CB, sát với biên giới VN. [The Straits Times
09/04/2024 ]
Hình 2: Cảng Cái Mép Bà Rịa
Vũng Tàu, là cảng cho các con tàu
container lớn từ Biển
Đông vào Việt Nam, và cũng là trạm trung chuyển
hàng hóa của Cam Bốt lên
giang cảng tự quản Phnom Penh. Dự trù tới năm 2028,
Cam Bốt sẽ có con Kênh
đào Funan Techo là một thủy lộ riêng cho các con tàu từ 3.000 DWT
tới 5.000 DWT đi thẳng từ
hải cảng Sihanoukville đi qua 4 tỉnh Kep, Kampot, Takeo, Kandal để tới Phnom
Penh mà không cần qua cảng
Cái Mép để vào Sông Tiền của Việt Nam để lên tới thủ đô Phnom Penh.
Hình 3: Tàu hàng container
Evergreen từ cảng Cái Mép Bà Rịa Vũng Tàu
đang ngược dòng sông Tiền
lên giang cảng tự quản Phnom Penh. Sông Tiền
trong bấy lâu, là thủy lộ
chính để Cam Bốt nhập cảng nguyên liệu và hàng hóa
và xuất cảng nông phẩm
và sản phẩm may mặc đi Trung Quốc, Nhật Bản, Nam Hàn,
Đài Loan và cả sang Mỹ. [Hình 2 & 3 chụp từ màn hình của YouTuber
Kim Ngân]
_
11/04/2024:
Trong cuộc họp báo thường kỳ, Phó Phát ngôn viên Bộ Ngoại Giao VN Đoàn Khắc Việt
đã nêu quan điểm VN về Dự án kênh đào Funan Techo, nhấn mạnh tới tầm quan trọng
của việc hợp tác để quản lý và sử dụng hiệu quả bền vững nguồn nước sông
Mekong. VN cũng đề nghị CB phối hợp chặt chẽ với VN và MRC trong việc chia sẻ
thông tin và đánh giá tác động của công trình này đối với tài nguyên nước và hệ
sinh thái của ĐBSCL, để đảm bảo lợi ích hài hòa của các quốc gia ven sông và
người dân sinh sống trong lưu vực.
_
23/04/2024:
Lần đầu tiên Ủy Ban Sông Mekong Việt Nam tổ chức tại thành phố Cần Thơ một Hội
nghị cấp quốc gia để “Tham vấn về Dự án Kênh đào Funan Techo của Cam Bốt, và kết
quả thực hiện Hướng dẫn đánh giá tác động môi trường xuyên biên giới của Ủy
hội Mekong quốc tế” và Hướng dẫn TbEIA cùng với kết quả thực hiện Thủ tục Thông
Báo, Tham vấn trước và Thỏa thuận PNPCA với các dự án thủy điện Pak Beng, Pak
Lay và Luang Prabang.
Bài
viết này như là một tham luận từ xa gửi tới Hội Nghị Mekong diễn ra tại Cần Thơ
ngày 23/04/2024 trong tuần lễ tới.
Hình 4: Quatre Bras / Nơi hội
tụ 4 nhánh sông: (1) Mekong Thượng,
(2) Sông Tonlé Sap, (3)
Mekong Hạ / có tên Sông Tiền (4) Sông Bassac / có tên
là Sông Hậu khi chảy vào
Việt Nam. Đường chỉ đỏ nối sông Bassac và tỉnh Kep là sơ đồ
của con kênh Funan Techo
của Cam Bốt sẽ khởi công vào năm 2024 và hoàn tất năm 2028.
[nguồn RFA: Bản đồ cập
nhật với ghi chú của Ngô Thế Vinh]
QUAN ĐIỂM CAM BỐT
_
Thủ Tướng Hun Manet khẳng định: “Cam Bốt không vay tiền Trung Quốc để xây dựng
con kênh, nhưng việc tiến hành xây dựng sẽ do hợp tác với khu vực tư nhân /
private sector với hình thức BOT” [5]
Cần
lưu ý, hai công ty ký kết với Cambodia để xây dựng con Kênh Funan Techo là CRBC
(China Road and Bridge Corporation) và CCCC (China Communications Construction
Company, Ltd.), trong đó CCCC có cổ đông chiếm đa số là của nhà nước Trung Quốc;
còn CRBC là công ty con của CCCC.
_
Chhengpor Aun,
là một học giả thuộc nhóm Nghiên Cứu Tương Lai Cam Bốt, nhận định: “Con
kênh là sự bù đắp cho Giấc Mơ của Vương Quốc Khmer, một xoa dịu vết thương sâu
đậm của Cam Bốt khi cả một vùng châu thổ Mekong bị sát nhập vào Việt Nam dưới
thời thuộc địa Pháp từ 1949. Con kênh còn có ý nghĩa khẳng định mức độ độc lập
về kinh tế và cả về chính trị đối với quốc gia láng giềng phía đông [ám chỉ Việt
Nam]. Nhưng sự độc lập đó chưa thể có khi TT Hun Manet chọn mô hình BOT /
Build-Operate-Transfer khi con kênh ấy còn nằm trong tay Trung Quốc cả 5 thập
niên nữa. Việc đi dây giữa Trung Quốc và Việt Nam cũng không phải là dễ
dàng đối với chính quyền mới của Cam Bốt hiện nay. Chặng đường tiến tới còn gập
ghềnh và cả nguy hiểm.” [1]
_ Sok Touch, Chủ tịch Hàn Lâm Viện Hoàng Gia
Cam Bốt
gay gắt đưa ra nhận xét: “Nỗi lo ngại thật sự của Việt Nam là sẽ mất đi quyền
kiểm soát đất nước Cam Bốt, và như vậy rõ ràng Hà Nội chỉ chú tâm tới chuyện
làm ăn của riêng mình / Hanoi shoud mind his own business. Hãy nhìn sang Việt
Nam, bấy lâu họ vẫn chuyên chở lúa gạo qua các hệ thống kênh đào / waterway
system, có bao giờ họ báo trước cho chúng ta là họ sẽ đào những con kênh đó
không? Không, không bao giờ họ nói ra điều ấy. Sok Touch cay đắng nói tiếp:
“Hãy đoái thương tới người Khmer chúng tôi / take pity on us! Khi mà những việc chúng tôi làm chẳng ảnh hưởng
gì tới các ông [Việt Nam] cả.” [1]
Hình 5: Ngày 17/10/2023 lễ ký
kết chính thức cấp chính phủ đã diễn ra
ở Bắc Kinh, dưới quyền
chủ tọa của tân Thủ Tướng Hun Manet, cho phép ;
các Công ty TQ thực hiện
cuộc nghiên cứu tính khả thi của Dự án Kênh Funan Techo.
Cũng vẫn ông Sun
Chanthol (phải) Đệ Nhất Phó Thủ Tướng kiêm Chủ tịch Hội đồng Phát triển
Cam Bốt có mặt trong buổi
ký kết với các đại diện Công ty Cầu Đường Trung Quốc / CRBC (trái).
[nguồn: FreshnewsAsia
18/10/2023]
QUAN ĐIỂM VIỆT NAM
Việt
Nam thấy rõ những thông tin ban đầu mà CB đưa ra rất thiếu sót, nếu không muốn
nói là hỏa mù, có thể dẫn tới những nhận định đánh giá sai lạc. Điều này đã khiến
KS Phạm Phan Long, Hội Sinh Thái Việt đã phải đặt tựa cho một bài viết: “Thủ
tướng Cam Bốt gây ngờ vực tại Hà Nội về dự án thủy lộ Phù Nam.” [6] Với nhiều điều không được nói ra, trong Thông
báo Phnom Penh gửi cho MRC, xác định con kênh Funan Techo chỉ là một thủy lộ để
vận chuyển hàng hóa nội địa cho các con tàu 1.000 DWT nhưng thật ra thiết kế của
dự án cho cả những con tàu 3000 DWT tới 5000 DWT. Họ cho biết chỉ chuyển nước
cho các âu thuyền của con kênh nhưng không hề nói tới là họ còn sẽ chuyển nước
phát triển thủy lợi vì trong thực tế Funan Techo sẽ là một con Kênh Đào Đa Năng
/ Multipurpose [7], ngoài thủy vận / navigation, còn có nhiều mục đích khác
mà chính phủ Hoàng gia Cam Bốt không chính thức thông báo cho MRC nhưng chúng
ta có thể kể:
_
Con kênh nước ngọt ấy lấy nước từ con sông Mekong và con sông Bassac chảy qua 4
tỉnh Kandal, Takeo, Kampot và Kep với ngót 1,6 triệu dân sống hai bên kênh, và
khi đã chuyển dòng và có được nguồn nước ngọt vô giá, con kênh không chỉ là một
thủy lộ mà còn có những công dụng tiêu tưới / irrigation mở rộng diện tích canh
tác / agriculture trên những vùng đất Cam Bốt từ trước tới nay vốn thiếu nước,
và sẽ còn tạo thêm những hồ nước nuôi trồng thủy sản / aquaculture, bảo đảm
lương thực và cải thiện đời sống của cư dân của 4 tỉnh trong vùng mà con kênh
Funan Techo chảy qua.
_
Rõ ràng là trong các cuộc bàn thảo của Diễn đàn Vận Tải và Hậu Cần 2023
(The Transport and Logistics Forum 2023), giới kinh doanh đầu tư Cam Bốt còn
bàn tới giá trị gia tăng của đất đai và bất động sản ven con kênh, khi có thêm
được những cảng phụ (subordinate ports) tạo thêm công ăn việc làm, đồng thời với
phát triển các khu gia cư cùng với nhu cầu nguồn nước cho sinh hoạt.
Như
vậy, với con kênh đào 180 km chiều dài ấy đâu có phải chỉ cần có 80 triệu m3 nước
với lượng nước xả từ mỗi âu tàu (ship lock) là 3,6 m3 / giây (trung bình mỗi
ngày) để mà kết luận: con số đó là không đáng kể so với lưu lượng dòng chảy của
hệ thống sông Mekong.
[7]
TS
Lê Anh Tuấn, nguyên Phó Viện Trưởng Viện Biến Đổi Khí Hậu ĐH Cần Thơ với cái
nhìn của một chuyên gia lâu năm về ĐBSCL, phát biểu: “Câu chuyện kinh đào Funan
Techo của Cam Bốt cho tới nay (tháng 4/2024) thật khó mà đánh giá với tất cả
những “thách thức tiềm ẩn” cho tương lai ĐBSCL vì có nhiều thông tin ban đầu
chưa đầy đủ và cả chưa rõ ràng. Theo TS Lê Anh Tuấn, thì những việc cần làm để
có thể giảm thiểu những tác hại là:
_
Ủy ban Sông Mekong,
đặc biệt là Cam Bốt và Việt Nam cần có một đánh giá toàn diện các tác động
về mặt kỹ thuật, kinh tế, môi trường và xã hội của dự án này đối với Cam Bốt và
Việt Nam. Cần phải có một cơ chế chia sẻ thông tin thường xuyên về sự vận
hành nguồn nước từ sông Bassac và con Kênh Funan Techo, bao gồm lưu lượng dòng
chảy, chất lượng phù sa và biến động nguồn cá.
_
Cần tính toán và thỏa thuận dòng chảy tối thiểu (hay dòng chảy môi trường
/ environmental flow) của dòng sông Bassac xuống ĐBSCL vào mùa khô. Sự bảo đảm
dòng chảy tối thiểu nên có bằng một cam kết pháp lý và có thể giám sát công
khai.
_
Dù khi đã có tuyến vận tải đường thủy Funan Techo trong tương lai, nhưng Cam Bốt
vẫn phụ thuộc vào tuyến đường thủy sông Tiền xuyên ĐBSCL trong tuyến tàu hàng lớn
từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Trung Quốc, kể cả nước Nga để lên Phnom Penh
qua Biển Đông vì đoạn đường sẽ ngắn hơn là phải đi vòng qua Mũi Cà Mau vào Vịnh
Thái Lan. Việt Nam có thể có những thương lượng ngoại giao với CPC về lợi thế
này vì đến nay tuyến đường này vẫn không thu phí.
BOT HAY BOOT CÒN NGUY HIỂM HƠN VAY NỢ
Để
xoa dịu nỗi lo âu của dân chúng và vô hiệu hóa chỉ trích của các phe phái đối lập,
cho rằng Cam Bốt đang rơi vào bẫy nợ của TQ, TT Hun Manet nói Cam Bốt không vay nợ
1,7 tỷ USD từ TQ mà chỉ là sang nhượng theo phương thức BOT. Với một
ngôn từ giận dữ, TT Hun Manet nói tiếp: “Ai cho BOT là CB vay nợ TQ là ngu”,
KS Phạm Phan Long đã nhẹ nhàng phản bác lại rằng: “Không nhận thấy BOT là nợ
trá hình vẫn phải trả tiền là còn thiếu trí tuệ hơn nữa”. Bởi vì khi TQ nắm
toàn quyền vận hành thu phí suốt 50 năm, con kênh vẫn còn là sở hữu của họ, chứ
không phải thuộc CB.
Vậy
BOT là gì? Thay vì giản lược gọi là BOT,
nếu viết đầy đủ — phải là BOOT: Build – Own – Operate – Transfer /
Xây-Sở Hữu-Vận Hành-Chuyển Giao. Nay giản lược gọi là BOT / Build –
Operate – Transfer / Xây-Vận Hành-Chuyển Giao, không có chữ sở hữu, nhưng vẫn
là thuộc quyền “sở hữu” của công ty nhà nước TQ trong vòng 50 năm. Điều đáng lo
ngại nhất, là trong thời gian “nửa thế kỷ” chờ đợi tới ngày chuyển giao cho
phía Cam Bốt vận hành thì chuyện kiểm soát nguồn nước đều theo các quy trình
vận hành của TQ và thông tin vận hành rất khó có được chia sẻ công khai và minh
bạch. Như vậy, tương lai trước mắt là Việt Nam – cụ thể hơn là vùng ĐBSCL,
hoàn toàn bị động về nguồn nước và chịu thiệt hại kinh tế – môi trường – xã hội
là không đoán trước được.
VIỆT NAM VÀ NHỮNG MỐI QUAN TÂM
Hình 6: Theo tin tình báo Mỹ,
đã có hai Chiến hạm loại 056A của Quân đội
Nhân Dân Trung Quốc bỏ
neo đậu trong Căn cứ Hải quân Ream của Cam Bốt
trong suốt 4 tháng, khiến
giới quân sự Mỹ và cả Việt Nam rất quan tâm. Căn cứ
Hải quân Ream đã được
TQ xây cất. Phnom Penh phủ nhận nguồn tin cho rằng đã có
một thỏa thuận của
Chính phủ Cam Bốt cho phép sự hiện diện thường trực của các chiến hạm
TQ nơi đây. Từ Căn Cứ Hải
quân Ream tới các đảo Phú Quốc của Việt
Nam chưa đến 30 km.
[Photo: Weibo, South
China Morning Post 19/04/2024]
Về
phía VN còn có mối lo ngại thêm nữa, là trong nửa thế kỷ tới, khi mà TQ có quyền
sở hữu và toàn quyền khai thác con Kênh Funan Techo, đó sẽ là thứ “vũ khí
môi sinh” có thể triệt tiêu nguồn nước — một yếu tố sống còn của kinh tế
ĐBSCL và xa hơn thế nữa, theo nhận định của hai nhà nghiên cứu VN là Đinh
Thiện và Thanh Minh thuộc Viện Nghiên cứu Phát triển Phương Đông (The Oriental
Research Institute) thì Kênh Funan Techo có “công dụng kép” tạo thuận cho sự hiện
diện quân sự TQ vào sâu trong lãnh thổ CB, sát với biên giới VN. [The Straits
Times 09/04/2024 ], thêm một mối đe dọa về quân sự đối với an ninh lãnh thổ
của VN. Ý kiến này đã bị ông Hun Sen phản bác mạnh mẽ mà ông cho là “bịa đặt /
fabricate the story”. Trong khi chính phủ Mỹ cũng rất quan tâm về các tàu chiến
TQ vẫn ra vào Căn cứ Hải quân Ream của CB, được xem như một tiền đồn mới của Bắc
Kinh sát với Biển Đông đang là vùng tranh chấp với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường
Sa giữa TQ và Việt Nam và các quốc gia ASEAN.
Qua
truyền thông báo chí nhà nước, chính quyền Phnom Penh còn cố tình tạo mối lo
trong dân chúng Khmer là CB sẽ mãi bị lệ thuộc vào VN nếu không có con kênh đào
Funan Techo như một thủy lộ riêng. Họ còn kích động tự ái dân tộc – khơi dậy
thứ tình cảm sâu kín chống VN của người Khmer bấy lâu. Nhưng thực sự giữa CB và
VN đã có hiệp ước để hai bên tự do sử dụng Mekong cả sông Tiền và sông Hậu, mà
không bị thu phí và ngăn chặn. Hiện tại Chính quyền CB đã không nói hết sự thật
với chính người dân của họ.” Dù thuộc phe phái nào, nuôi dưỡng tình cảm Chống
VN / Chống bọn Yuon, là tiếng khinh thị người Khmer gọi người Việt. Bấy lâu chiêu bài chống VN vẫn được coi là
“biểu tượng” của lòng yêu nước và cũng là mẫu số chung đoàn kết các phe phái của
họ.
CAM BỐT CŨNG THIỆT HẠI TỪ KÊNH FUNAN TECHO
_ Thiệt hại về môi trường: Con kênh Funan Techo sẽ
cắt ngang 4 tỉnh: Kandal, Takeo, Kampot, và Kep;
bờ kênh sẽ như con đê chắn kiên cố cắt
đôi những cánh đồng lũ tràn (flooded plains) bấy lâu của Cam Bốt. Hậu quả sẽ
là: bên hữu ngạn con kênh không thoát nước được sẽ bị lụt lội và bên tả ngạn –
bao gồm cả ĐBSCL sẽ mất nguồn nước tràn
từ đồng lũ, nên sẽ thiếu nước. Chắc chắn, Cam Bốt sẽ phải chuyển nước từ
con kênh Funan Techo và từ con sông Bassac sang tả ngạn để bù vào. Và như vậy
nguồn nước xuống ĐBSCL cũng bị cắt giảm đáng kể, nhất là vào Mùa Khô. Người viết
đã từng ví Biển Hồ như một trái tim và hệ
thống sông Mekong như bộ máy tuần hoàn của một cơ thể sống.
Hình 7: Biển Hồ Tonlé Sap, Mùa Khô diện tích mặt hồ co lại (trái);
Mùa Mưa
do nước lũ từ thượng nguồn sông Mekong đổ về, sông Tonlé
Sap đổi chiều chảy ngược
vào Biển Hồ làm tràn bờ, khiến diện tích mặt hồ hơn đến 5 lần
(phải). Hiện tượng co giãn của
Biển Hồ càng ngày càng bị suy yếu, đang như một trái tim
thiếu máu.
[Photo: Courtesy of Tom
Fawthrop, Eureka Film]
Từ
hai thập niên qua, do chuỗi đập thủy điện dòng chính trên thượng nguồn, Biển Hồ
đang dần bị suy kiệt ngay cả vào Mùa Mưa, do sức mạnh dòng lũ từ thượng nguồn
sông Mekong đổ về đã yếu đi, thời gian dòng nước sông Tonlé Sap chảy ngược vào
Biển Hồ cũng ngắn hơn. Biển Hồ trở thành một trái tim thiếu máu – và nay lại phải
rút thêm một lượng nước nữa, có thể thấy trước trong tương lai không xa, Trái
Tim Biển Hồ sẽ lâm vào tình trạng suy kiệt (Heart Failure / Suy Tim). Không còn
nhịp đập khỏe mạnh của Trái Tim Biển Hồ
sẽ là một thảm họa cho cả hai vùng Châu Thổ Tonlé Sap — vựa lúa vựa cá của CB
và của ĐBSCL VN.
_
Thiệt hại về kinh tế: Bảo rằng con kênh Funan Techo là một thủy lộ ngắn hơn, tiết
kiệm cho CB về thời gian vận chuyển, tiết kiệm nhiên liệu hơn là phải đi qua
con sông Tiền của ĐBSCL như hiện nay là không đúng. Trong thực tế, phần lớn các con tàu hàng container đi vào và ra CB là
các quốc gia phía đông như Hàn Quốc, Nhật Bản, Đài Loan, nhất là Trung Quốc và
cả Mỹ, nên chặng đường bấy lâu là đi từ Biển Đông vào Cảng Cái Mép Bà Rịa Vũng
Tàu rồi đi vào sông Tiền lên Phnom Penh vẫn ngắn hơn là phải đi một đường vòng
xuống phía nam, qua Mũi Cà Mau mới tới Vịnh Thái Lan, rồi cảng Kep để vào được
con Kênh Funan Techo lên Phnom Penh. Chặng đường vòng ấy sẽ diệu vợi và xa hơn
là đi qua ĐBSCL rất nhiều: mất nhiều thời gian hơn, tốn nhiều nhiên liệu hơn
cho các con tàu hàng.
Theo KS Phạm Phan Long
thì, các thương thuyền từ Phnom Penh nếu đi theo tuyến Mekong VN ra vào bờ Biển
Đông để hướng đến Nhật Bản, Đại Hàn, Đài Loan, Trung Quốc hay Hoa Kỳ, những đối
tác thương mại lớn nhất với Cam Bốt không dài hơn mà ngắn hơn một nửa, sẽ nhanh
hơn và và rẻ hơn so với tuyến Funan Techo. Ngay cả các thương thuyền Trung Quốc
trừ khi bị ép buộc, họ cũng sẽ không chọn tuyến Funan Techo vào Phnom Penh vì
không phải trả phí BOT và chưa kể còn mất thời gian chờ đợi vượt ba âu
tàu. Funan Techo có thể sẽ là “cái mũi”
biểu tượng thất bại kinh tế thủy vận của BRI (Belt and Road Initiative) trên đất
Chùa Tháp mà Cha Con Hun Sen – Hun Manet đang ép buộc dân Khmer phải chấp nhận
và gánh trả.
Hình 8: Bản đồ so sánh hai tuyến đường thủy cho các thương
thuyền
từ Phnom Penh ra Biển Đông qua ĐBSCL Việt Nam (đường màu
xanh) và
đường thủy qua Kênh Funan Techo vòng qua Mũi Cà Mau vào Vịnh
Thái Lan
(đường màu đỏ) chặng đường xa hơn gấp đôi.
[Sơ đồ do KS Phạm Phan
Long thiết kế và ghi chú]
_ Ngoại Giao Trong Vùng
Xám:
Triều đại Cha và Con Hun Sen và Hun Manet cùng
có quyết tâm hoàn tất cho bằng được công trình Kênh Funan Techo, như một biểu
tượng cho sự độc lập đối với VN, cộng thêm với sự quảng bá rầm rộ của báo
chí nhà nước đang làm tăng uy tín lãnh đạo và cả được lòng dân Khmer của Hun
Manet.
Nhưng
với những khó khăn kinh tế của TQ hiện nay, theo Murray Hiebert, chuyên gia
phân tích của TT Nghiên Cứu Chiến lược và Quốc Tế có trụ sở tại Washington DC,
lại tỏ ý nghi ngờ về Dự án này, “Tôi không thấy con Kênh ấy có lợi lộc gì nhiều
cho phía TQ và cũng khó tưởng tượng được là TQ sẽ tung ra 1,7 tỷ USD vào công
trình xây dựng này trong 4 năm tới đây.” [1]
Nhưng
theo dự kiến của người viết, Dự án Kênh
Funan Techo có tính cách lịch sử – như một biểu tượng cho lòng tự hào của dân tộc
Khmer, chắc chắn bằng mọi giá, sớm hay muộn sẽ được hoàn thành – khi mà công
trình vĩ mô ấy được coi như “Di Sản / Legacy” của một triều đại Hun Sen – Hun
Manet.
TẦM NHÌN TỪ VIỆT NAM
Không
thể không ghi nhận tầm nhìn xa của TT Hun Manet. Ngày 30/11/2023, sau khi chính
thức tuyên bố hủy bỏ dự án nhà máy điện
than Botum Sakor trị giá 1,5 tỷ USD công suất 700 MW tại một khu Bảo tồn,
Hun Manet còn có thêm quyết định ngoạn mục
khác là sẽ không tiến hành xây dựng 2 đập thủy điện lớn trên dòng chính sông
Mekong nơi vùng đông bắc Cam Bốt: đập Sambor (2.600 MW) nơi tỉnh Kratié và đập
Stung Treng (980 MW) nơi tỉnh Stung Treng. Đây là một quyết định sáng suốt và
can đảm trong khi Cam Bốt đang thiếu điện cho phát triển, nhưng vẫn cố gắng hướng
tới nguồn năng lượng xanh (còn được gọi là năng lượng tái tạo) mà không phá hủy
hệ sinh thái lưu vực sông Mekong, trong đó có ĐBSCL.
_
VN sẽ không bao giờ chống đối kế hoạch phát triển các cơ sở hạ tầng của Cam Bốt
trong phát triển kinh tế xã hội, trong đó có Dự án Kênh đào Funan Techo. Tuy nhiên do con kênh đào lấy nước từ
dòng chính sông Mekong Hạ và sông Bassac – khúc thượng nguồn của sông Hậu, VN
có những mối lo ngại rất chính đáng về ảnh hưởng tác hại xuyên biên giới trên
vùng châu thổ ĐBSCL.
_
VN sẽ không có đòi hỏi gì hơn, là sự hợp tác chặt chẽ và tin cậy để đạt được mục
tiêu phát triển bền vững của cả 4 quốc gia Mekong [Lào, Thái, Cam Bốt, Việt
Nam] trong lưu vực trong vấn đề sử dụng nước. Và các điều khoản cơ bản trong
Hiệp Định Sông Mekong 1995 cần được tôn trọng. Đó là: [I] Thủ tục Thông
báo, Tham vấn trước và Thỏa thuận PNPCA [Procedures for Notification, Prior
Consultation and Agreement], và [II]
Đánh giá Tác động Môi trường Xuyên Biên giới TbEIA [Transboundary
Environmental Impact Assessment], một cách khoa học, khách quan và độc lập, để
từ đó, Ủy Hội Sông Mekong 4 nước – sau bước được Thông báo (1), MRC sẽ
có đủ “dữ liệu cần và đủ” để hoàn tất tiến trình 2 bước còn lại của PNPCA, là Tham vấn trước
(2), và cuối cùng là Thỏa thuận (3).
Hình 9: 45 năm sau thời kỳ
Khmer Đỏ, từ những Cánh Đồng Chết / The
Killing Fields,
là hình ảnh một xứ Chùa
Tháp vực dậy từ tro than và đang hồi sinh. Dự án Kênh đào Funan
Techo đang được tô vẽ
như một biểu tượng phục hưng của Đế chế Funan-Angkor-Khmer,
và cũng sẽ là Di sản của
Triều đại Cha và Con Hun Sen-Hun Manet. [Khmer Times 12/23/2023]
KẾT LUẬN
Ở
đây, người viết muốn nhắc tới ý kiến xác đáng và xây dựng của một học giả Cam Bốt,
Chheang Vannarith, Chủ tịch Học Viện Viễn Kiến Á Châu (Asian Vision
Institute). Ông viết: “Cam Bốt đang tiến sâu hơn nữa trong kết hợp vùng – với
tin tưởng rằng tương lai của Cam Bốt không thể tách rời ra khỏi vùng. Chuyển đổi
Cam Bốt thành một cửa ngõ, hay là một quốc gia cầu nối trong lưu vực sông
Mekong là một nỗ lực lâu dài.”
Chheang
Vannarith viết tiếp: “Chính sách ngoại giao láng giềng của Cam Bốt phải bắt rễ
từ những nguyên tắc cơ bản gồm 4 chữ M và 2 chữ P theo tiếng Anh (mà ông viết tắt
là M4P2): Mutual respect / kính trọng nhau, Mutual understanding / hiểu biết
nhau, Mutual trust / tin cậy nhau, và Mutual interest of Peace and Prosperity /
cùng quan tâm tới Hòa Bình và Thịnh Vượng.” [4]
Phải
nói rằng M4P2 là một nội dung cô đọng và hoàn hảo cho một Tinh Thần Sông Mekong
/ Mekong Spirit — như một mẫu số chung, hay một sợi chỉ đỏ nối kết mà chúng ta
còn thiếu vắng bấy lâu giữa 4 quốc gia cùng sống trong một Lưu Vực. Nhưng với
con Kênh Funan Techo, Cam Bốt không những không phát huy lý tưởng cao đẹp trên
mà còn có thể rơi vào một cạm bẫy của Trung Quốc đang giăng ra để chia rẽ các
quốc gia Đông Nam Á: trong đó có Việt Nam và Cam Bốt, nhằm khống chế toàn khu vực.
NGÔ
THẾ VINH
April
21, 2024
Tham
Khảo:
1/
Brook, Jack. Cambodia to divert Mekong trade via China-built canal, vexing
Vietnam. Nikkei Asia Insight March 12, 2024;
2/
Borton, James. Funan Techo Project Calls for Joint Approach to Mekong
Development. Geopolitical Monitor. Opinion. Jan 1, 2024
3/
Sothearak Sok. Why is Vietnam Worried About Cambodia’s Mekong Canal Project?
Diplomat, Asean Beat. Jan 02, 2024
4/
Cambodia’s Neighbourhood Diplomacy, Navigating Turbulent Waters. Chheang
Vannarith. Khmer Times Oct 25, 2023
5/
Cambodia Ministry of Information. Techo Funan Canal Project to be Developed
Under Boot Contract. AKP Phnom Penh, Dec 27, 2023
6/
Phạm Phan Long. Thủ tướng Cam Bốt gây ngờ vực tại Hà Nội về dự án thủy lộ Phù
Nam. Viet Ecology Foundation, Dec 20, 2023.
7/ Ngô Thế Vinh. Từ Đế chế Phù Nam Khmer tới con
kênh lịch sử Funan Techo của Vương quốc Cam Bốt. Oct 16, 2023.
